Onu Anlamak ve Anlatmak: Empati

Empati Nedir?

Empatinin Boyutları

Empati ile Sempati Farklı Kavramlar mı?

Empati, bilinen en basit tanımıyla bireyin kendini başkasının yerine koyabilmesi iken niteliği itibariyle oldukça karmaşık bir kavramdır. Kendimizi başkasının yerine koyabilmekten öte, başkasının duygu, düşünce, tutum ve yaşantılarını anlayabilmek ve anlatabilmektir (Rieffe ve ark., 2010; Akt., Gerçek, 2018). Dökmen (2000)’e göre de, karşımızdaki bireyin düşünce ve duygularını tam anlamıyla anlasak bile anladıklarımızı ona ifade edemezsek doğru bir empati kurmuş olamayız (Akt., Açar, 2012). Buradan da anlaşılacağı üzere ‘evet’, ‘anlıyorum’, ‘haklısın’ tarzındaki geri bildirimler bizim karşımızdaki kişiyle empati kurabildiğimiz anlamına gelmemektedir.

Bunun yanında Kalish (1973)’in yapmış olduğu empati tanımı da bu konu ile ilgili ciddi öneme sahiptir. Tanımda yer alan ‘şu andaki’ vurgusu empatinin geçmiş yaşantılarla ortaya çıkan değil şu anda hissedilenlerin anlaşılabilmesinin gerekliliğini vurgulamaktadır. Tanım ise şu şekildedir; “Empati karşıdaki kişinin dünkü veya bir önceki gün olan hislerini değil şu anda hissettiklerini anlamayı içermelidir.” (Akt., Açar, 2012).

Empatinin gelişimi için zeka düzeyi de önemli bir rol oynamaktadır. Yapılan araştırmalarda zihinsel yetersizliği bulunan bireylerin empati becerileri, normal zeka seviyesine sahip bireylerin empati becerilerine göre anlamlı derecede düşük bulunmuştur (Açar, 2012).

Empatinin sağlıklı gelişimi ise bireylerde saldırgan tutumları azaltmakta ve olumlu sosyal davranışların gelişimini desteklemektedir (Gerçek, 2018).

Empatinin tanımlanmasında duyuş, biliş ve motivasyon olmak üzere üç yaklaşıma odaklanılmaktadır. Genel olarak tanımlama da bilişsel yaklaşım kullanılır. Bu yaklaşımdaki soru şudur; ‘Diğer kişinin hissettiğini anlıyor musun?’. Duyuşsal yaklaşımdaki soru ise; ‘Diğer kişinin hissettiğini aynı şekilde hissediyor musun?’ şeklindedir. Motivasyon yaklaşımı ise empati için en az önem verilen bileşendir. Yaklaşımın sorusu; ‘Empati duyuşsal ve bilişsel olarak bir şeyler yapmaya yöneltiyor mu?’ şeklinde ifade edilmektedir (Strayer & Christophe, 1978; Akt., Açar, 2012).

Kişinin empati kurabilmesi için ön koşul kendisi ile karşısındakinin ayrımını bilişsel olarak yapabilmesidir. Kendi duygu durumu ile karşısındaki kişinin duygu durumu arasındaki farkları bilişsel anlamda ayırabilen bir kişinin empatik tepki verebilme becerisi daha fazladır (Hoffman, 1984; Akt., Gerçek, 2018).

Empati, iki boyutuyla incelenmesi gereken bir kavramdır. Bilişsel ve duygusal boyutlarla ele alınan empatinin;

- bilişsel yönü; karşıdaki kişinin ne hissettiğini anlamak,

- duygusal yönü ise karşıdaki kişinin hissettiğini hissedebilmektir. (Gladstein, 1983; Akt., Gerçek, 2018).

Empati bu boyutlarıyla incelendiğinde karşımıza sempati kavramını da çıkarmaktadır. Benjamin (1969) sempatiyi başka bir kişiyle ortak ilgi, duygu ve çıkarların paylaşılması olarak tanımlamıştır (Akt., Hasgül, 2018). Burada üzerinde durulması gereken nokta ‘paylaşma’dır. Empatide duyguların, düşüncelerin ve yaşantıların anlaşılması ve yeniden ifade edilmesi yer alırken; sempatide bunların paylaşılması yani sempati kurulacak kişiyle aynı düşünce, duygu ve tutumlara sahip olunması yer almaktadır. Wispe (1986) de bu farkı şu şekilde açıklamaktadır; “Empatide birey anlama aracıdır ve bu empati kuran bireyin kendisinden hiçbir şey kaybettirmez. Bununla birlikte sempatide doğru olarak anlamaktan ziyade duygusal ve düşünsel olarak katılma söz konusudur ve benlik farkındalığı artmaktan çok azalır.” (Akt., Hasgül, 2018).

Sonuç olarak; empati insan ilişkilerinin temelinde yer alması gereken önemli bir kavramdır. Karşımızdaki kişiyi anlamak en başta kendimizi anlamamızı da desteklemektedir. Empati becerilerinin gelişimi ergenlik yıllarında başlarken ilerleyen yaşlarda da bu beceriler kazanılabilir. Bu nedenle sosyal ilişkilerimizin sağlıklı gelişimi için empati becerilerimize önem vermemizde ciddi fayda bulunmaktadır.

Emrah BİNGÜL

Psikolojik Danışman

KAYNAKÇA

Açar, K. (2012). Normal ve Zihin Engelli Ergenlerin Empati Düzeyi İle Annelerinin Empati Düzeyi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.

Gerçek, H. (2018). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Erkek Çocuk ve Ergenlerde Serum Oksitosin Düzeylerinin Saldırganlık Davranışı ve Empati Becerileri İle İlişkisi, (Uzmanlık Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.

Hasgül, E. (2018). Empati Eğitim Programının Huzurevi Çalışanlarının Empati Becerileri ve Yaşlı Ayrımcılığına Yönelik Tutumları Üzerine Etkisi: Kastamonu, Tosya Örneği, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.