Öz Yeterlik - Self Efficacy

Öz Yeterlik Düzeyi Yüksek ve Düşük Olan Bireylerin Özellikleri

Öz Yeterliği Belirleyen Faktörler

İlk olarak Bandura (1977) tarafından açıklanan ‘öz yeterlik’ kavramı; bireyin bir iş ya da görevi başarılı bir biçimde yapabilmesi için sahip olunması gereken özelliklerin kendinde bulunduğuna dair inancını açıklayan bir kavramdır (Akkoyunlu ve Kurbanoğlu, 2003).

Bir işte başarı sağlayabilmek için sadece işin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip olmak yeterli değildir. Bilgi birikiminin yanında bu bilgiyi kullanabilmeye olan inançta kişinin başarısını destekleyen bir öneme sahiptir. Bu nedenle başarı elde edilebilmesi için bireyin kendi kapasitesine dair yorumları ve algıları olumlu yönde olması gerekmekte ve bu yorumlar ve algılamalar da bireyin ‘öz yeterlik’ düzeyini belirlemektedir (Köroğlu, 2018).

Bireyin öz yeterlik algısı ile çevresindeki bireylerin ona yönelik algıları aynı düzeyde olmamaktadır. Bu nedenle öz yeterlik tamamen öznel bir kavramdır (Yener, 2018).

Türkçe’ye ‘öz yeterlik’ şeklinde çevrilen kavram literatürde ‘self efficacy’ veya ‘self sufficiency’ şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu ifadeler ise Türkçe literatürde öz yeterlik kavramının yanı sıra; ‘kişisel yeterlik beklentisi’, ‘öz yeterlik algısı’, ‘öz yeterlik inancı’ ve ‘yetkinlik beklentisi’ şeklinde de ifade edilmektedir (Yener, 2018).

Öz Yeterlik Düzeyi Yüksek ve Düşük Olan Bireylerin Özellikleri

Öz yeterlik düzeyleri yüksek olan bireyler motivasyonu yüksek olan ve bir işi başarabilmek için çaba sarf eden kişilerdir. Başarısızlık durumlarında vazgeçmezler ve daima başarıya odaklıdırlar.

Öz yeterlik düzeyleri düşük olan bireyler ise başarılı olacaklarına dair inançları düşük olduğundan çoğu zaman bir işe girişmezler veya çabuk vazgeçerler (İnanç ve Yerlikaya, 2011).  

Öz Yeterliği Belirleyen Faktörler

Öz yeterlik düzeyini belirleyen birden fazla faktör vardır. Bu faktörleri kısaca açıklamak gerekirse şu şekilde özetlenebilir (Köroğlu, 2018);

Kişinin geçmiş tecrübeleri: Bireyin geçmişindeki başarı elde ettiği veya edemediği durumlar ilerleyen zamanlar için bu duruma ya da farklı durumlara dair olan öz yeterlik inancını etkilemektedir.

Dolaylı tecrübeler: Kişinin kendi geçmiş deneyimlerinin yanında kendisine yakın hissettiği insanların, yakın arkadaşlarının, ailesinin veya özdeşim kurduğu diğer bireylerin deneyimlerinin sonucu da bireyin öz yeterlik inancını etkilemektedir.

Psikolojik faktörler: Birey bir işi yaparken sahip olduğu olumlu veya olumsuz duygular, içinde bulunduğu psikolojik durumlar öz yeterlik inancını etkilemektedir.

Sözel ikna: Bireyin çevresindeki kişilerden duyduğu ‘sen yaparsın’ veya ‘sen yapamazsın’ gibi sözler de öz yeterlik inancını önemli ölçüde etkilemektedir.

       Emrah BİNGÜL

Psikolojik Danışman

KAYNAKÇA

Akkoyunlu, B., Kurbanoğlu, S. (2003). Öğretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlığı ve Bilgisayar Öz-Yeterlik Algıları Üzerine Bir Çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(24), 1–10.

İnanc, Y. B., Yerlikaya, E. E. (2011). Kişilik Kuramları (6. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.

Köroğlu, N. (2018). Psikoloji Öğrencilerinde Depresyonun Yordayıcısı Olarak Öz Yeterlik ve Beden Algısı (Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Mutlu Yener, E. (2018). Öğretmen Adaylarının Denetim Odağı ve Öz Yeterlik İnançlarının İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.